Çiçek Postası
Bir araziye kavak dikilebilmesinin en önemli önkoşulu sulama şartlarının olmasıdır Bu da tabii ki düz, meyilsiz alanlar gerektirir.
Diğer taraftan, Kavak dikilecek arazi geçirgen, derin, iyi havalanan, taban suyu 1-1.5 m’lerde gevşek yapılı ve hafif bünyeli bir toprağa sahip olmalıdır. Toprağın kimyasal reaksiyonu 6.5-8 arasında olmalı, aşırı kireçli ve tuzlu olmamalıdır. Arazideki durgun su, topraktaki kaba kum veya çakıl tabakası, geçirimsiz ağır topraklar ve tuzluluk kavakların gelişmesini engeller. Sığ topraklar, sulama imkanı olmayan veya sulamaya müsait olmayan dalgalı yamaç araziler, bataklıklar, fazla asit reaksiyonlu, çok tuzlu, kireç oranı yüksek, çok sıkı ve ağır bünyeli topraklarda ise kavak kesinlikle düşünülmemelidir.
Yakında mevcut bir kavaklık, o yörede kavaklık yapılıp yapılamayacağının veya ne derece başarılı olacağının bir göstergesidir. Yine de büyük miktarda bir kavaklık yatırımı için, toprak ve su analizi yapılmasında yarar vardır.
Toprak ve su analizleri, Köy Hizmetleri Bölge Müdürlüklerinde mevcut Toprak Laboratuvarlarında yaptırılabilir. Bunun için, kavaklık kurulması düşünülen araziden toprak örnekleri alınmalıdır. Bu maksatla, arazinin büyüklük ve yapısına göre birkaç yerde 120 cm derinliğinde çukurlar açılarak, 0-30 cm, 30-60 cm, 60-90 cm, 90-120 cm derinlik kademelerinin her birinden 1.5 kg kadar toprak alınıp, çukur numarası ve derinliği gösteren bir kağıtla birlikte ayrı ayrı torbalara konulmalıdır. Örnekler bu şekilde laboratuvara götürülerek, ayrı ayrı analizlerinin yapılması istenir.
Aynı şekilde, sulamada kullanılacak sudan da 1-2 litre kadar alınarak laboratuvara götürülmelidir.
Kavak dikilecek arazide daha önce hiçbir tarımsal çalışma yapılmamışsa, toprağın güçlü traktörlerle 70-80 cm derinlikte iki yönlü riperlenmesi, daha sonra 40-50 cm derinlikte sürülmesi ve ardından iki yönde ağır diskaro çekilmesi tavsiye edilmektedir.
Eğer sahada daha önce tarım yapılmışsa, sürüm derinliği altında “pulluk tabanı” denilen sert ve geçirimsiz bir tabaka oluşmuş olabileceğinden, daha hafif traktörlerle tek yönlü riperleme, sürüm ve diskaro kullanılabilir.
Tekrar kavak dikilecek bir arazide önceki kütüklerin sökülmesinde yarar vardır. Bu maksatla, özel olarak imal edilmiş traktörlere monteli kök parçalama makineleri kullanılır.
Böyle bir saha gerekiyorsa tesviye edilerek, daha önce tarım yapılmış bir arazide uygulandığı şekilde dikime hazırlanır.
Türkiye, farklı coğrafi bölgelere, bunlara paralel olarak da farklı iklim özelliklere sahip geniş bir ülkedir. Bu bakımdan, bölgelere göre dikilebilecek kavak tür ve klonları değişmektedir. Marmara, Ege, Akdeniz, Batı ve Orta Karadeniz bölgelerinde Melez Kavaklar, İç, Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde yerli Karakavaklar tavsiye edilmektedir. İç ve Güneydoğu bölgelerinde Melez kavak da yetiştirilebilir. Bunun sebebi, Melez kavakların sert kış şartlarından zarar görmesidir. Bu nedenle, bölgelere göre tavsiye edilen Kavak tür ve klonları şunlardır:
Marmara, Ege, Akdeniz, Batı ve Orta Karadeniz, Güneydoğu bölgelerinde: I-214, SAMSUN (I-77/51), I-45/51
İç, Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde: GAZİ (TR-56/52), ANADOLU (TR-56/75), KOCABEY (77/10)
Ülkemizde halen en çok I-214 melez kavağı üretilmektedir.
Kavak cinsi, Dünya üzerinde 5 seksiyon halinde yayılış göstermektedir. Bunlar, Fırat Kavakları, Akkavaklar, Titrek kavaklar, Karakavaklar, Balzam Kavakları ve Türkiye’de tabii olarak bulunmayan bir gruptur. Bunların çeşitli türleri vardır. Bazı seksiyonlara mensup türler kendi aralarında tabii olarak veya insan eliyle kolaylıkla çaprazlanarak melez fertler meydana getirebilmektedirler. Özellikle Karakavaklar kendi aralarında ve Balsam kavakları ile Karakavaklar arasında çok kolay çaprazlanma gerçekleşebilmektedir. Bu şekilde tabii olarak ortaya çıkmış veya ıslah alışmalarıyla oluşturulabilen kavak fertlerine Melez Kavak denmektedir. Bunların halen üretimi yapılanları şunlardır:
I-214: Avrupa -Amerika Karakavakları melezi (Populus nigra × Populus deltoides)
I-45/51: Avrupa -Amerika Karakavakları melezi (Populus nigra × Populus deltoides)
NOT: "Samsun" denilen Populus deltoides (Amerika Karakavağı) klonu, bir melez olmamakla beraber, özellikleri itibariyle Melez Kavaklarla aynı kapsamda mütalaa edilmelidir.
Klonun kelime anlamı, bir canlıdan eşeysiz yoldan üretilmiş ve üretildiği canlı ile aynı genleri taşıyan fert veya bireyler topluluğudur.
Bilindiği gibi, ister bitki, ister hayvan olsun, bireyler birbirinin aynı özellikte değildir. Mesela hayvanların karakterleri, kişisel özellikleri, vücut özellikleri birinden diğerine farklılık gösterir. Hayvanlar kadar belirgin olmamakla beraber, bitkilerde de durum aynıdır. Mesela bazı kavak fertlerinin büyüme, dallanma, olumsuz şartlara ve hastalıklara dayanıklılık, odun özellikleri çok farklı ve uygun olabilmektedir. İşte tabiatta kendiliğinden ortaya çıkmış veya insanlar tarafından çaprazlamalar sonucu elde edilmiş, çeşitli özellikleri bakımından üstün bir ağaç bulunduğunda, bu ağaç vejetatif yoldan üretime alınmakta ve elde edilen fertlere klon denmektedir. Bir kavak klonu, Uluslararası Kavak Komisyonu (IPC) tarafından bir numara veya isimle tescil edilmekte ve isteyen ülkelerde kültüre alınmaktadır. Klonlar, farklı iki türün melezi olabildiği gibi, belli bir türe mensup üstün fertler de olabilir. Kavakçılıkta klonal üretim, tek bir ağaçtan alınmış çeliklerle yapıldığından, bütün fertler genetik olarak birbirinin aynıdır. Halen Türkiye’de üretimi yapılan kavak klonları şunlardır:
I-214: Avrupa -Amerika Karakavakları melezi (Populus nigra × Populus deltoides)
Samsun (I-77/51): Amerikan Karakavağı (Populus deltoides) klonu
I-45/51: Avrupa -Amerika Karakavakları melezi (Populus nigra × Populus deltoides)
GAZİ (TR-56/52): Yerli Karakavak klonu
ANADOLU (TR-56/75) Yerli Karakavak klonu
KOCABEY (77/10): Yerli Karakavak klonu
Halen Çevre ve Orman Bakanlığına ait Devlet Orman Fidanlıkları, bölgelere göre uygun Kavak fidanı üretip satmaktadırlar. Bazı bölgelerde, özel fidanlıklardan da kavak fidanı satılmaktadır. Bu konuda Enstitü’müzden, mahalli orman teşkilatından istenen bilgi alınabilir.
Diğer taraftan, kavak fidanları hakkında Türk Standardları Enstitüsü tarafından hazırlanmış ve halen yürürlükte olan, "TS 3197 Kavak Fidanları (Yerli Karakavak ve Melez Karakavak)" isimli bir standard mevcuttur. Üreticiler, iyi bir kavak fidanının nasıl olması gerektiği hakkında bu standardtan yararlanabilirler.
Satın alınan fidanlar, kökleri örtülerek nakledilmeli ve en kısa zamanda dikilmelidir. Fidanlar hemen dikilemeyecekse kökleri asla açıkta bekletilmemeli, dikileceği zamana kadar toprakla örtülmeli veya su dolu bir çukura daldırılmalıdır.
Melez Kavak fidanları genellikle Karakavak fidanlarından daha uzun (iki yaşındakiler 6- 7 m’ye kadar) boylu olmaktadır. Bu sebepten, fidanlar daha sonra kendiliğinden veya rüzgarla devrilmeyecek kadar derine dikilmelidir. İki yaşındaki Melez kavak fidanlarının en az 80-90 cm derinlikte dikilmesi tavsiye edilmektedir. Karakavak fidanları iin ise 60-70 cm derinlik yeterli olmaktadır. Dikim çukurları el ile veya traktöre monteli burgularla açılabilir.
Dikimde her çukura bir teneke iyi yanmış hayvan gübresi konulmalıdır. Fidan çukuru toprak seviyesine kadar toprakla doldurulmalı, toprak ayakla iyice sıkıştırılmalı ve fidan herhangi bir kazığa bağlanmamalıdır. Fidanların diplerine toprak yığılmamalıdır.
Kavaklar araziye sıralar halinde dikilir Bu durum, daha sonra yapılacak makineli bakım çalışmaları için gereklidir.
Çeşitli nedenlerle kuruyan veya zarar gören fidanların yerine, takip eden yıl tamamlama dikimleri yapılır
Sıklık konusunda, yetişme muhiti şartları (özellikle toprak ve iklim), yetiştirme amacı, kullanılan kavak klonu ve türü ile pazarlama şartları önemli rol oynar. Melez ve Deltoides (Samsun) Kavakları daha geniş dallanma eğiliminde olduklarından, genellikle kültürü yapılmakta olan yerli Karakavaklardan daha seyrek dikilir. Ancak, amaç kaliteli (kalın çaplı ve budaksız) odun elde etmeye yönelik ise, dikim aralığı geniş, kitle üretimine (ince çaplı) yönelik ise dar tutulmalıdır.
Melez Kavak fidanları, genellikle, 4×4, 4×5, 5×5, 5×6, 6×6 m aralık-mesafe düzeninde (sıralar arası ve sıra üzerindeki mesafe) dikilmektedir.
Karakavaklar ise 2×1, 2×2, 2×3, 3×3, 3×4 m mesafe düzeninde dikilebilmektedir.
Kavak ağaçlamasının ilk yıllarında tek yıllık tarla bitkileri ile ziraat yapılabilir. “Ara tarım” denilen bu faaliyet, yatırım maliyetini bir miktar azaltmakta veya yetiştiricinin yıllık tarım ürünü ihtiyacını karşılamaktadır. Ancak yapılacak ziraat, kavakların yaz aylarında kafi derecede sulanmasına engel olmamalıdır. Diğer taraftan, traktör çalışması sırasında fidanların kök ve3 gövdelerine zarar vermemeye dikkat edilmelidir.
Kavak altında ara tarım 3 yıl devam edebilir